Gwiezdne wojny (ang. Star Wars) – tytuł serii filmów science fiction/fantasy George’a Lucasa, oraz innych produktów związanych ze światem stworzonym w filmie: wydawnictw literackich, komiksów, gier fabularnych, gier komputerowych itp.
Trzonem świata Gwiezdnych wojen pozostaje sześć pełnometrażowych filmów kinowych zgrupowanych w dwie trylogie.
Filmy te, według chronologii opowiedzianych wydarzeń, to:
Gwiezdne Wojny Część I: Mroczne Widmo (19 maja 1999)
Gwiezdne Wojny Część II: Atak Klonów (16 maja 2002)
Gwiezdne Wojny: Wojny Klonów(10 sierpnia 2008)
Gwiezdne Wojny Część III: Zemsta Sithów (19 maja 2005)
Gwiezdne Wojny: Rebelianci (3 Października 2014)
Gwiezdne Wojny Część IV: Nowa Nadzieja (25 maja 1977)
Gwiezdne Wojny Część V: Imperium Kontratakuje (21 maja 1980)
Gwiezdne Wojny Część VI: Powrót Jedi (25 maja 1983)
Gwiezdne Wojny: Przebudzenie Mocy (25 grudnia 2015)
Łotr1: Gwiezdne Wojny Historie (10 grudnia 2016)
Gwiezdne Wojny: Ostatni Jedi (9 grudnia 2017)
Solo: Gwiezdne Wojny Historie (15 Maj 2018)
Gwiezdne Wojny: Skywalker. Odrodzenie (18 grudnia 2019)
Czas i miejsce akcji
Zdanie Dawno, dawno temu w odległej galaktyce.... rozpoczynające każdy z filmów jest jedyną wskazówką co do umiejscowienia miejsca i czasu akcji w stosunku do naszej rzeczywistości. Wydarzenia pokazane w filmach są mitami przyszłości, a nie dosłownie działy się dawno temu. George Lucas pozostawił tę kwestię do interpretacji.
Opisana dotychczas we wszelkich źródłach historia świata Gwiezdnych wojen sięga ponad 25 000 lat wstecz w stosunku do akcji obu trylogii, która to rozciąga się na przestrzeni dwóch pokoleń.
Późniejsze powieści (np. seria Nowa Era Jedi (książki)) rozszerzają miejsce akcji Gwiezdnych wojen, ponieważ obca rasa zwana Yuuzhan Vong przybywa z innej galaktyki. Praktycznie wszystkie gatunki obcych istot we wcześniejszych filmach i książkach pochodziły z tej samej galaktyki, o której jest mowa w zdaniu początkowym filmów z serii – jeśli nie liczyć sporadycznych przypadków istot "z innego wymiaru".
Filmy
Historia
Pomysł Gwiezdnych wojen powstał we wczesnych latach 70. i w tym czasie był wielokrotnie zmieniany. Oryginalny film Gwiezdne wojny (jeszcze bez podtytułu Epizod IV: Nowa nadzieja, który dodano w 1980 roku) miał premierę w 1977 roku, ale rok wcześniej wydano adaptację książkową. Premiera szóstego filmu (w kolejności kręcenia), czyli Zemsty Sithów, odbyła się 19 maja 2005 roku. Według niektórych relacji (niektóre wypowiedzi Lucasa i jego współpracowników w wywiadach prasowych) początkowo powstać miało dwanaście filmów. Później twierdzono, że dziewięć filmów w trzech trylogiach - ostatnia z nich (części VII, VIII, IX) miałaby opowiadać o upadku Imperium i zakończeniu wojny. George Lucas zapowiedział jednak, że po epizodzie III opowieść stanowi zamkniętą całość i nie powstanie już więcej filmów z cyklu.
Zarys fabuły
Nowa trylogia (części I, II i III) ukazuje wydarzenia poprzedzające galaktyczną wojnę domową, czyli upadek Republiki i powstanie Imperium, od bitwy o Naboo do zakończenia wojen klonów. Te konflikty były potajemnie inicjowane kierowane przez Sithów pod przywództwem Dartha Sidiousa, który kontrolował obie ich strony (Republikę jako Kanclerz Palpatine, siły Separatystów jako Darth Sidious). Prequele skupiają się na historii wzlotu i upadku Anakina Skywalkera, który zostaje Jedi, ale stopniowo stacza się w otchłań Ciemnej Strony Mocy. Staje się Darthem Vaderem, prawą ręką Imperatora Palpatine’a.
Stara trylogia (części IV, V i VI) opowiada o galaktycznej wojnie domowej, w której Sojusz Rebeliantów walczy z Imperium Galaktycznym w epickiej rozgrywce między dobrem i złem. Młody Luke Skywalker uczy się, aby zostać ostatnim (i pierwszym z nowej generacji) rycerzem Jedi. Ma być jedyną osobą zdolną pokonać Dartha Vadera, Mrocznego Lorda Sithów oraz jego pana, Imperatora Palpatine’a - Dartha Sidiousa.
Miejsce w kulturze
Filmy czerpią bardzo wiele z archetypowych postaci i motywów obecnych w klasycznej literaturze. Oparte są one na koncepcji Mocy – energii, która może być kontrolowana przez kogoś obdarzonego wrodzoną zdolnością, oraz odpowiednio wytrenowanego aby móc z niej korzystać. Moc może być użyta aby przesuwać przedmioty, czytać i kontrolować myśli, a nawet wpływać na przebieg bitew. Osoba korzystająca z Jasnej Strony Mocy to Jedi, natomiast użytkownik Ciemnej Strony to Lord Sithów (w źródłach pozafilmowych: Mroczny Jedi).
Akcja toczy się Dawno, dawno temu, w odległej galaktyce... Zdanie to pojawia się na początku każdej z części filmu oraz w wielu nawiązaniach. Sentencja ta stała się elementem ogólnoświatowej pop-kultury.
Główne motywy i interpretacje
Gwiezdne wojny przedstawiają samoniszczącą naturę gniewu i nienawiści. Określają to słowa Yody: Strach prowadzi do Ciemnej Strony: strach prowadzi do gniewu, gniew do nienawiści, nienawiść prowadzi do cierpienia. Zło ma podstawy psychologiczne, a nienawiść rodzi się w człowieku w wyniku cierpienia, jakiego ów człowiek doświadcza. Anakin-Vader w dzieciństwie był pogardzanym niewolnikiem, nigdy nie miał ojca i wcześnie oddzielony został od matki, której późniejszej tragicznej śmierci nie mógł przez to zapobiec. Równocześnie młodzieniec kuszony jest przez zło (uosabiane przez mroczną postać Dartha Sidiousa), które odwołuje się do jego ambicji i podsyca je, aby ostatecznie zawrzeć "szatański pakt" - poddanie się mu za cenę zaspokojenia własnych pragnień i posiadania wszechmocy, która okazuje się złudna.
Dobro i Zło są w "Gwiezdnych Wojnach" przedstawione jednoznacznie, jednak nie oznacza to, że opisywany świat jest czarno-biały: nawet Jedi (w tym Yoda) mają swoje słabości. Nawet Vader nie jest w istocie złem, a tylko dobrem, które uległo powabom zła. Gwiezdne wojny to opowieść o sile tkwiącej w miłości: to, czego nie mogli dokonać najwięksi i najpotężniejsi Rycerze Jedi - pokonanie Sithów - dokonuje się dzięki miłości syna do ojca oraz ojca do syna. Opowieść zestawia też dwa rodzaje "miłości": egoistyczną, wpychającą Anakina w objęcia Ciemnej Strony, oraz altruistyczną, która doprowadza do jego ostatecznego ocalenia.
W opowieści przewijają się motywy zaczerpnięte z wielu religii. Z chrześcijaństwa może pochodzić np. "dziewicze" poczęcie dziecka, które miało zostać wybrańcem. Wybraniec ów nie ma jednak - w przeciwieństwie do Mesjasza - boskich atrybutów, a w swej drodze życiowej staje się narzędziem zła, zanim ostatecznie przyczynia się do zwycięstwa dobra. Pojęcie Mocy nosi znamiona hinduizmu i buddyzmu (brahman).
Gwiezdne wojny to także analiza mechanizmu narodzin systemów autorytarnych i totalitarnych. Republika przechodzi głęboki kryzys i przestaje spełniać swoje funkcje. Panuje upadek moralny i korupcja. W tych warunkach przekupstwem, terrorem i oszustwami władzę zdobywają lordowie Sithów. Anakin Skywalker symbolizuje prominentów takiego reżimu: wierzy w zakłamaną ideologię i to, iż makiawelistycznymi metodami da się osiągnąć utopijne cele (Palpatine wmawia mu, że razem zaprowadzą w Galaktyce powszechną szczęśliwość i wieczny pokój). Wygórowane ambicje mieszają się w nim ze szczerą chęcią niesienia pomocy innym: tak rodzi się Darth Vader. Ten ludobójca i bezwględny zbrodniarz staje się tym, kim jest, paradoksalnie również dlatego, że chce wybawić ludzi od nieszczęścia.
Istnieje także antytechnologiczna interpretacja. Prymitywne ludy Ewoków i Gungan pokonują wrogów wyposażonych w nowoczesną broń. Bywa to także interpretowane jako rozrachunek Lucasa z zakończoną na krótko przed rozpoczęciem zdjęć do pierwszej trylogii wojną w Wietnamie.
Podobieństwa między poszczególnymi filmami
Jest kilka powtarzających się elementów, które łączą starą i nową trylogię.
tytuły odpowiadających sobie filmów: Mroczne widmo (wł. Widmowe zagrożenie) - Nowa nadzieja, Atak klonów - Imperium kontratakuje, Zemsta Sithów - Powrót Jedi
w pierwszych częściach trylogii (epizody I i IV) mistrz głównego bohatera ginie (Qui-Gon Jinn, Obi-Wan-Kenobi)
w drugich częściach (epizody II i V) główna postać traci swoją prawą dłoń (Anakin, Luke)
w częściach trzecich (epizody III i VI) bohater walczy z uczniem Palpatine’a zanim dojdzie do walki z nim samym. Części te pokazują też armie włochatych leśnych stworzeń (Wookiee i Ewoki)
po zakończeniu kilku pojedynków przegrany spada w głęboką otchłań (Darth Maul w epizodzie I; Mace Windu w III; Luke Skywalker w epizodzie V oraz Imperator w epizodzie VI)
we wszystkich filmach pojawia się sentencja Mam co do tego złe przeczucia (ang. I have a bad feeling about this), wypowiadana za każdym razem przez inną postać (wyjątkiem są epizody I i III gdzie tę kwestię wypowiada Obi-Wan)
w pierwszych częściach trylogii (epizody I i IV) kluczowi bohaterowie (Anakin, Luke) nie są ukazani jako uczniowie Jedi, tylko jako zwykli śmiertelnicy. Z kolei w drugich częściach (II i V) bohaterowie działają nierozważnie i ponoszą porażkę (Anakin pokonany przez Dooku; Luke pokonany przez Vadera). W ostatnich częściach bohaterowie są już rycerzami Jedi (Anakin przeszedł na Ciemną Stronę po tym jak został mianowany rycerzem Jedi)
w drugich częściach trylogii (II i V) w wielkich bitwach (bitwa na Geonosis, bitwa na Hoth) zostały zastosowane wielonożne maszyny kroczące
W ostatnich częściach (III i VI) następuje zmiana stron Mocy przez Anakina Skywalkera (w III przechodzi na Ciemną Stronę, a w VI znów powraca na Jasną Stronę)
zarówno w starej, jak i w nowej trylogii poznajemy perypetie robotów: C-3PO i R2-D2
w pierwszych częściach trylogii (I i IV) główni bohaterowie notują wielkie sukcesy w czasie bitew w przestrzeni kosmicznej - Anakin niszczy stację dowodzenia robotami, a Luke Gwiazdę Śmierci
Expanded Universe
Expanded Universe (EU), czyli z ang. rozszerzony wszechświat, obejmuje wszystkie oficjalnie licencjonowane materiały poza obiema filmowymi trylogiami. Są to książki, komiksy, gry komputerowe i fabularne oraz inne rodzaje wydawnictw. EU zapoczątkowany został książką Spotkanie na Mimban napisaną przez Alana Deana Fostera w 1978 roku. Expanded Universe obejmuje okres daleko wybiegający poza ramy filmów, bardzo rozbudowując historię Galaktyki. Książki najczęściej skupiają się na wydarzeniach poprzedzających lub następujących bezpośrednio po akcji filmów.
EU wprowadza wiele nowych postaci. Są nimi np. bliźniaki Jaina i Jacen Solo, Mara Jade oraz taktyczny geniusz Wielki Admirał Thrawn.
W EU Imperium zniewala obce gatunki, ponieważ Palpatine, jego poplecznicy oraz duża część urzędników i wojskowych są ksenofobami. Pomył ten był tylko pobieżnie zaznaczony w filmach. Koncepcja zniewolenia obcych ras jest analogią do rasizmu.
Adaptacja radiowa
Radiowa adaptacja Gwiezdnych wojen została wyemitowana w amerykańskim National Public Radio w 1981 roku. Potem kolejno przedstawiono nagrania dwóch pozostałych części. Scenariusze były stworzone przez pisarza science-fiction Briana Delaya, który także napisał serię książek o przygodach Hana Solo.
Filmy Fabularne
The Star Wars Holiday Special (1978)
The Ewok Adventure: Caravan of Courage (1984)
Ewoks: Battle for Endor (1985)
Telewizyjne Seriale Animowane
Ewoks (Ewoki)
Droids (Droidy)
Clone Wars (Wojny klonów)
W oparciu o Gwiezdne wojny powstały trzy seriale animowane. Nadawanie pierwszych dwóch rozpoczęto w 1985, a Wojen klonów w 2003 roku. Ewoki przedstawiają przygody tytułowych stworzeń poprzedzające Powrót Jedi. Droidy natomiast opowiadają o wydarzeniach, w których biorą udział C-3PO i R2-D2 pomiędzy Zemstą Sithów i Nową nadzieją. Wojny Klonów pokazują przygody rycerzy Jedi podczas wojny przeciwko Konfederacji Niezależnych Systemów - akcja tego serialu rozgrywa się w okresie pomiędzy Atakiem klonów a Zemstą Sithów